یادداشت | نبض تفکر و نیاز آینده

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، در کتاب اولین مقاومت منفی در ایران نوشته ابراهیم تیموری آمده است که وقتی در اواخر ربیع الثانی سال ۱۳۰۹ قمری، میرزای بزرگ، تنباکو را تحریم کرد، انیس الدوله همسر محبوب و قدرتمند ناصرالدین‌شاه به ۸۲ زن دیگر حرم‌سرای ناصری دستور داد که قلیان‌ها را جمع کنند، وقتی ناصر از او می‌پرسد که چرا چنین دستوری داده، جواب می‌شنود که حرام است. می‌پرسد کی حرام کرده؟ می‌گوید کسی که من را بر شما حلال کرده. شاه دیگر هیچ نمی‌گوید و بعدازآن به هیچ‌یک از نوکران خود دستور نداد که قلیان بیاورند.[1]

این، آن جَذَبه و اقتداری است که روحانیت معظم شیعه از آن برخوردار بوده و به نفع اسلام به کار برده است. اقتداری که به برکت مجاهدات علمی و فرهنگی آنان که به‌حق از جهاتی افضل از دماء شهیدان است به دست آمده است. بگذریم از اینکه در هر عصری از اعصار برای دفاع از مقدسات دینی و میهنی خود مرارت‌ها و تلخی‌هایی را متحمل شده و همراه با تحمل اسارت‌ها و تبعیدها، زندان‌ها و اذیت و آزارها و زخم‌زبان‌ها، شهدای گران‌قدری را به پیشگاه مقدس حق تقدیم کرده است.[2]

روحانیت، امروز هم به این اقتدار نیاز دارد و شاید بیشتر از همیشه؛ اما چه کنیم که انگار آنچه امروز داریم کمتر است. اگر بین اقتدار و محبوبیت رابطه‌ای ببینیم آن‌وقت سخن بعضی از مراجع عظام تقلید نیز مؤید این واقعیت است؛ آنجا که چندی پیش اذعان کردند که از محبوبیت روحانیت نزد مردم کاسته شده است.[3]دردمندانه باید گفت که پژوهش‌های علمی نیز در این باب، خبرهای خوبی برای ما ندارد.

برای نمونه یکی از پژوهش‌های ملی که به بررسی سنجش اعتقادات دینی در میان جوانان دانشگاهی پرداخته است، نشان می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از آنها دربارهٔ جایگاه برتر و ممتاز علمای دین و نهاد روحانیت تردید دارند. در این بررسی بیش از ۸۵ درصد پاسخگویان، کلیت وجود روحانیت در جامعه را می‌پذیرند؛ اما به نظر آنها، روحانی مقدس نیست و بر علمای علوم دیگر برتری ندارد و انحصاراً نیز تفسیر دین در اختیار او نیست.

به‌علاوه این بررسی نشان می‌دهد که حدود ۴۳ درصد آنها دربارهٔ جایگاه روحانیت دیدگاه عرفی‌‌گرایانه دارند؛ حال‌آنکه تنها حدود 26 درصد آنها به جایگاه و منزلت روحانیت رویکردی اصالت‌گرایانه دارند.[4] حال جای این پرسش است که بنا به چه عواملی منزلت و جایگاه پیشین روحانیت ضعیف شده است؟[5]

پاسخ‌های متعدد و متنوعی برای این پرسش وجود دارد. مروری بر این پاسخ‌ها نشان می‌دهد که بعضی از آن عوامل، بیرونی و خارج از حیطه کنترل ماست؛ ولی برخی دیگر نیز درونی و کم یا بیش، قابل اصلاح که با شناخت و مدیریت آنها، روحانیت می‌تواند آن‌گونه باشد که امام خمینی (ره) در منشور خود ما را به آن توجه می‌دهد. آنجا که فرموده است:

حوزه‌ها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیای عکس‌العمل مناسب باشند.

آری، این درست است که همه ما منتظر دستی عزیز هستیم که از غیب برون آید و کاری بکند؛ اما خب یادمان باشد که دیگر همه‌ چیز هم با کاروان نیست!/918/ی701/س

محمدرضا آتشین صدف

منابع

[1]. ابراهیم تیموری، اولین مقاومت منفی در ایران، تهران، جیبِی، 1361، ص 107 و 108.

[2]. منشور روحانیت، حضرت امام خمینی (ره)

[3]. سخنی از حضرت آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی به نقل از ایکنا ۱۷ آبان ۹۶.

[4]. مرجایی سیدهادی، بررسی اعتقادات دینی و جهت گیری سکولاریستی و بنیادگرایی در بین جوانان دانشگاهی، نامه پژوهش، بهار و تابستان 1380، دوره 5، شماره 21-20; از صفحه 23 تا صفحه 76.

[5]. فراتی، عبدالوهاب، اقتدار مدنی روحانیت و چالش‌های نوین آن، زمستان 1396 - شماره 80 علمی-پژوهشی (حوزه علمیه)/ISC (24 صفحه - از 49 تا 72).